"A revolta Irmandiña"

Que persoa, galega, non oíu falar deste suceso, que marcaría o futuro de Galicia.

Na Galicia medieval, os irmandiños eran os membros das Irmandades constituídas para a defensa dos seus intereses fronte aos abusos dos señores.

No século XIV entrou en Galiza unha nobreza moi guerreira e que atacaba os mosteiros, os bispos, os burgueses e os campesiños. Esta nobreza xurdira despois das loitas de Pedro I "o Cruel" e Henrique II. Eran os Osorio en Lemos e Sarria, os Andrade en Pontedeume, osSarmiento, os Ulloas, os Sotomaior ... Loitaban contra as institucións e despoxábanas violentamente das riquezas que lles pertencían. A época conflitiva en Galicia foi no século XV. Dos constantes conflitos sociais salientan as "Guerras Irmandiñas" que foron dúas: a primeira denomínase “Irmandade Fusquenlla”, e a segunda, “Grande guerra Irmandiña”.

As primeiras irmandades formáronse contra o bispo Diego Xelmírez, contra quen se levantaron varias veces osburgueses e parte do clero de Compostela (1116 e 1140)

A Irmandade Fusquenlla formouse no ano 1431 nas terras do señor de Andrade, pola extrema dureza coa que Nuno Freire de Andrade, o Mao, trataba aos seus vasalos, empeorada con motivo da visita do infante Henrique de Aragón a Galicia para o que botou man dun tributo especial. A revolta iniciouse nas comarcas de Pontedeume e Betanzos e chegou a espallarse por Lugo e Mondoñedo e a derrubar algunha fortaleza nobiliar, como o castelo dos Andrade na vila de Pontedeume.

As disensións internas fixeron que a revolta fracasase ante as tropas dos Andrade, o rei de Castela e o arcebispo de Santiago. Roi Xordo, un fidalgo da Coruña, dirixiu as tropas da Irmandade Fusquenlla e morreu na represión posterior á desfeita irmandiña.

A Gran Guerra Irmandiña tivo lugar nos anos 1466-1469. Chegara o momento en que "os gorrións habían de correr tralos falcóns". Os preparativos para a formación dunha Irmandade Xeral comezaron anos antes por parte de Afonso de Lanzós e co apoio de varios concellos (A Coruña, Betanzos, Ferrol, Lugo) que actuaron de motores iniciais do movemento. Neste caso, a revolta irmandiña foi unha auténtica guerra civil pola variada e numerosa participación social que chegou a provocar.

A causa da revolta popular foron as malas colleitas e as fames derivadas destas, a peste e tamén abusos cometidos polos cabaleiros e prelados. Sobre estes últimos, no preito Tabera-Fonseca hai múltiples testemuños nos que se denuncia as tropelías realizadas:

Os señores prelados e cabaleiros do dito reino [...] facíanlles moitos agravios e danos e males nas súas persoas e nos seus bens, roubándolles os seus bois e bestas e forzábanlles as súas mulleres e fillas e moitos dos ditos danos facíanse así das xentes que tiñan nas súas casas como nas súas fortalezas (Extraído do Preito Tabera-Fonseca, Fol. 1104 v)

Segundo os testemuños do preito Tabera - Fonseca, os irmandiños serían arredor de 80.000 persoas. Na organización e desenvolvemento da guerra irmandiña participaron varios grupos sociais: campesiños, xentes das cidades, baixa nobreza e fidalguía e algúns membros do clero, como coengos composteláns que apoiaron economicamente o movemento irmandiño. Os xefes militares do movemento pertencían á baixa nobreza e foron os seguintes:

Pedro de Osorio actuou no centro de Galicia, sobre todo na zona de Compostela.

Afonso de Lanzós dirixiu a revolta na zona norte de Galicia.

Diego de Lemos dirixiu as accións irmandiñas no sur de Lugo e norte de Ourense.

O auxe do movemento irmandiño foi posible pola existencia do que o estudoso do período Carlos Barros chama "mentalidade xusticeira e antiseñorial" da sociedade galega baixomedieval, que rexeitaba as inxustizas cometidas polos señores, considerados popularmente como uns “malfeitores”.

Os inimigos dos irmandiños foron fundamentalmente nobres laicos, donos de castelos e fortalezas, encomendeiros das principais igrexase mosteiros. Os irmandiños destruíron arredor de 130 castelos e fortalezas nos dous anos de guerra irmandiña. As liñaxes dos Lemos, Andrade e Moscoso foron o branco preferido dos irmandiños. Os irmandiños, por contra, non atacaron os eclesiásticos. Nun primeiro momento parte da nobreza obxecto da ira irmandiña fuxiu cara Portugal ou Castela.

En 1469, Pedro Madruga inicia desde Portugal o contraataque feudal, contando co apoio doutros nobres e das forzas do arcebispo de Santiago de Compostela. As tropas feudais, contando cunha mellor tecnoloxía de guerra (sábese que as tropas de Pedro Madruga empregaron modernos arcabuces), venceron os irmandiños, prenderon e mataron os seus líderes. A vitoria das tropas de Pedro Madruga produciuse por contar co apoio dos monarcas de Castela e Portugal e polas divisións das forzas irmandiñas. Mais axiña a nobreza vitoriosa viuse envolta de novo en liortas dinásticas que prepararon o seu definitivo desarraigo do territorio galego.

A cabeza das Irmandades correspondíalle ás Xuntas de Irmandade, xuntanzas dos procuradores das Irmandades locais e de representantes de sectores achegados a elas. Destas xuntas emanaban as decisións de goberno, mais era o alcalde de cada Irmandade local o encargado de executala coa axuda dos cuadrilleiros que tiñan o mando sobre unha mesnada de cen homes.

Os capitáns Afonso de Lanzós, Diego de Lemos e Pedro Osorio eran os encargados da dirección militar da Irmandade.
Deixo adxuntas algunhas imaxes de construccións irmandiñas.

Ramón Piñeiro

Ramón Piñeiro, a persoa de la que vengo a hablar hoy, dedicó toda su vida a luchar para conseguir que todas las fuerzas políticas, económicas y sociales reconociesen las señas de identidad de Galicia y reivindicasen sus derechos como pueblo. Y luchó con tal fuerza, entrega y convencimiento que hizo conciencia de la conciencia de Galicia.

Ramón Piñeiro López nació en Láncara, en el año 1915  fue un intelectual y político español que desarrolló su actividad en Galicia. Fue homenajeado con el Día de las Letras Gallegas de 2009.

Se trata de una de las figuras históricas del galleguismo durante el siglo XX, clave para conseguir la continuidad de éste tras la Guerra Civil Española (motivo por el cual fue encarcelado entre 1946 y 1949).

Como intelectual, fue uno de los fundadores y primeros directores de la editorial Galaxia y de la revista Grial.

Políticamente, además de formar las Mocidades Galeguistas, fue miembro del Partido Galeguista y, más tarde, ya durante la España democrática, fue también diputado independiente del Parlamento de Galicia formando parte de la lista del PSdeG-PSOE.

Como intelectual, su principal actividad fue la de intentar despojar al galleguismo de su componente político para centrarlo en su componente cultural (a esta tendencia se la conocería desde entonces como piñeirismo). En este sentido, apeló a la saudade (concepto al que dedicó varios estudios a lo largo de su vida), el paisaje y el humor como fundamentos de la identidad de los gallegos y esencia de Galicia.

Piñeiro concebía la saudade como un sentimiento sin objeto y sin relación alguna con el pensamiento o la voluntad, que había sido ya caracterizado por diversos escritores gallegos bajo la forma de instinto de vida, de muerte, como sentimiento a superar, etc. En su concepción, contextualizada por el existencialismo filosófico, la saudade es un sentimiento de soledad ontológica, esto es, un sentimiento derivado de la singularización del ser.

Su obra escrita se reparte entre trabajos de índole filosófica (con especial atención al tema de la saudade que trata desde una perspectiva existencialista heideggeriana) y trabajos de orientación lingüístico-literaria (centrados en los problemas del proceso de normalización de la lengua gallega). Fue pionero también en la traducción de obras en otros idiomas al gallego, entre las que destaca Da esencia da verdade (1956), de Heidegger.

"¡Que importa que nos maten se deixamos semente de vencer!"

Hoxe gustaríame falar dun dos persoeriros, que ao meu ver reflexa a fortaleza e a nobreza do noso pobo, que loitou pola súa ideoloxía e deu a súa vida en defensa dos seus compañeiros. É o caso de Xosé Ramón Reboiras Noia, máis coñecido como Moncho Reboiras, nado en Imo, concello de Dodro, o 19 de xaneiro de 1950 e falecido en Ferrol o 12 de agosto de 1975, foi un dirixente político da UPG.
Naceu no seo dunha familia que máis tarde se mudaría á cidade de Vigo. Tras recibir educación básica na súa aldea, Reboiras fixo o bacharelato en Teis namentres axudaba no Bar Noia que a súa familia rexentaba. Durante un breve período de tempo, traballou na construción e comezou a achegarse ao nacionalismo galego.

Matriculouse na Escola Técnica de Enxeñaría Industrial de Vigo. Reboiras desempeñou un papel activo nas reivindicacións dos estudantes naqueles anos. Foi un dos fundadores da revista Des...tornillo e formou parte do grupo cultural O Castro. En 1969 ingresou como militante na UPG.

Rematada a carreira, a Escola concedeulle unha bolsa para facer un traballo de especialización nos estaleiros Barreras. Por esta altura, en 1972, tivo lugar a "Folga de Setembro" onde Reboiras acada un papel importante como organizador.

Perdida a bolsa de estudos por esta razón, dedícase á loita política. Traballa en Álvarez de Vigo, o que tivo que abandonar por razóns de saúde. Mudouse entón para Ferrol, onde traballou en Astano e, posteriormente, na Coruña, onde entrou como obreiro no complexo fabril de Intelsa. Reboiras procedeu por este tempo, en nome da UPG, á organización da Fronte Cultural Galega.

Nos anos 1973 e 1974 foi un dos organizadores dos grupos sindicais. Promoveu o boicot ás eleccións do Sindicato Vertical en 1974, campaña que serviu tamén para o lanzamento do SOG (Sindicato Obreiro Galego) que, coa UTEG (Unión de Traballadores do Ensino de Galicia) xa constituída, conformou en pouco tempo a Intersindical galega, predecesora da actual Confederación Intersindical Galega (CIG). Por outra banda, foi un dos líderes do grupo sindicalista da Coruña, que editaba a revista Xerme.

Reboiras foi tamén, como membro do Comité Central e do Comité Executivo da UPG, un dos marcadores das directrices nese partido de inspiración marxista-leninista.

Participou, dentro da liña política definida pola UPG, nun grupo dedicado a dotar o partido de infraestruturas loxísticas, que incluía unha fronte armada que loitase contra a ditadura. Creouse un comando composto por un reducido número de persoas do que se fixo cargo Reboiras o 23 de febreiro de 1974. O escaso armamento do que dispuñan procedía do grupo portugués LUAR e adestraban no sur da provincia de Pontevedra. A primeira acción foi un atraco a un banco en Escairón

Tras ser identificado pola Garda Civil, permaneceu oculto por un tempo. Un día que se dirixía a Ferrol, onde se estaba a organizar a UPG, a Brigada Político Social (BPS) estabeleceu na noite do 11 de agosto de 1975 un control no barrio de Canido. Ás 2 da mañá numerosos efectivos da BPS, acompañados de máis de 300 axentes da Policía Armada acordoaron o edificio onde se atopaba organizando un próximo ataque armado con dous militantes máis, Elvira Soutoe Xan Carballo, que grazas á intervención de Reboiras –o único que estaba armado- lograron fuxir. Ao cabo de dúas horas a policía deu alcance a Reboiras no portal do número 27 da rúa da Terra, e disparáronlle varios tiros, un deles na caluga, segundo información médica. A partir dese momento desátase un amplo operativo en toda Galiza que remata coa detención de varios militantes nacionalistas e o exilio a Portugal (xa triunfara a Revolución dos caraveis en abril de 1974) dun gran número de membros da UPG.

Está soterrado no cemiterio parroquial de San Xoán de Laíño, no concello de Dodro.

Todos os anos faíselle unha homenaxe na rúa onde morreu(deíxovos unha imaxe dela)